Έτσι λοιπόν, κατ’ αυτήν την πρώιμη περίοδο, ο Χριστιανισμός ήταν αποκλειστικά εβραϊκός από πληθυσμιακή και θρησκευτική άποψη, και σε όλα τα θρησκευτικά θέματα εμφανιζόταν ως μία ιουδαϊκή αίρεση (με την έννοια σχολή ή ρεύμα), παράλληλα με τους Φαρισαίους, Σαδουκκαίους και Εσσαίους. Οι Εθνικοί[1] που γίνονταν πιστοί, ήταν ήδη προσήλυτοι στον Ιουδαϊσμό, και είχαν αποδεχτεί σε κάποιο βαθμό την υποκοή στο Νόμο του Μωυσή. Οι μαθητές του Ιησού δε φαίνεται να έκαναν κάποια προσπάθεια να ευαγγελίσουν τους Εθνικούς, γιατί πίστευαν ότι οι Εθνικοί δεν μπορούσαν να γίνουν αποδέκτες του Ευαγγελίου αν πρώτα δεν γίνονταν προσήλυτοι στον Ιουδαϊσμό.
Χρειάστηκε μια ειδική αποκάλυψη στον απόστολο Πέτρο (Πράξεις κεφ.10), για να ξεκινήσει η διάδοση του Χριστιανισμού μεταξύ των Εθνικών. Η μεταστροφή του Κορνήλιου και όλου του οίκου του, που ακολουθήθηκε από την αποτελεσματική διακονία του αποστόλου Παύλου μεταξύ των Εθνών, δημιούργησε την πρώτη κρίση μέσα στην Εκκλησία. Ποια έπρεπε να είναι η θέση των εξ Εθνικών Χριστιανών; Η ίδια η κρίση, καθώς επίσης και η συζήτηση που επακολούθησε, περιορίστηκε μόνο μεταξύ των Εβραίων μαθητών του Ιησού Χριστού: το ένα μέρος ισχυριζόταν ότι οι Εθνικοί σώζονται μόνο δια πίστεως στον Ιησού ως αναστημένο και Μεσσία, ενώ το άλλο απαιτούσε οι Εθνικοί πρώτα να υποταχτούν στο Νόμο του Μωυσή, και μετά μπορούν να σωθούν με την αποδοχή του Ιησού.
Αυτή η πρώτη κρίση οδήγησε στη Σύνοδο της Ιερουσαλήμ το 50 μ.Χ., που αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων κεφ. 15, όπου οι διαφωνούντες συγκεντρώθηκαν για να συζητήσουν το θέμα. Οι μαρτυρίες του Πέτρου και του Παύλου επηρέασαν τη Σύνοδο καθώς ανάφεραν πως οι Εθνικοί λάβαιναν μόνο δια πίστεως στον Ιησού Χριστό τη σωτηρία και τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος, παραμένοντας Εθνικοί. Το αποτέλεσμα αυτής της Συνόδου φαίνεται από την επιστολή που έγραψε ο Ιάκωβος, ο οποίος ήταν επικεφαλής στην εκκλησία της Ιερουσαλήμ. Οι δύο ομάδες Χριστιανών (Εθνικοί και Ιουδαίοι) μπορούσαν να παραμένουν διαφορετικοί, αλλά ενωμένοι. Οι απόστολοι και οι υπόλοιποι Εβραίοι Χριστιανοί ηγέτες καθόρισαν σαν πλαίσιο εκείνο που μπορεί να ονομαστεί ως “το κεφάλαιο του Χριστιανισμού των Εθνικών”, και που βρίσκεται στις Πράξεις 15:22-29:
«Τότε φάνηκε καλό στους αποστόλους και στους πρεσβυτέρους μαζί με όλη την εκκλησία να εκλέξουν άντρες από αυτούς και να τους στείλουν στην Αντιόχεια μαζί με τον Παύλο και το Βαρνάβα: τον Ιούδα, που καλείται Βαρσαβάς, και το Σίλα, άντρες που ηγούνταν μεταξύ των αδελφών. Και έγραψαν με το χέρι τους: “Οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι αδελφοί, προς τους αδελφούς που είναι από τα έθνη στην Αντιόχεια και στη Συρία και στην Κιλικία. χαίρετε. Επειδή ακούσαμε ότι μερικοί που εξήλθαν από εμάς σας τάραξαν με λόγια και αναστάτωσαν τις ψυχές σας, στους οποίους δε δώσαμε εντολή, μας φάνηκε καλό, αφού γίναμε ομόψυχοι και εκλέξαμε άντρες, να τους στείλουμε προς εσάς μαζί με τους αγαπητούς μας Βαρνάβα και Παύλο, ανθρώπους που έχουν παραδώσει τις ψυχές τους υπέρ του ονόματος του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Έχουμε αποστείλει λοιπόν τον Ιούδα και το Σίλα, με προφορικό λόγο να αναγγέλλουν και αυτοί τα ίδια. Γιατί φάνηκε καλό στο Πνεύμα το Άγιο και σ’ εμάς κανένα επιπλέον βάρος να μη σας επιθέτουμε εκτός από αυτά τα αναγκαία: να απέχετε από (βρώση) ειδωλόθυτων και αίματος και πνιχτών (ζώων) και από πορνεία, από τα οποία διαφυλάττοντας τους εαυτούς καλά θα κάνετε. Υγιαίνετε”».
Το πλαίσιο για τη χριστιανική συμπεριφορά των Εθνικών ήταν διαφορετικό από αυτό για τους εξ Εβραίων Χριστιανούς. Αυτό φαίνεται από τα εδάφια Πράξεις 21:20-25:
«Εκείνοι, όταν άκουσαν, δόξαζαν το Θεό και του είπαν (του Παύλου): “Θωρείς, αδελφέ, πόσες μυριάδες είναι μεταξύ των Ιουδαίων που έχουν πιστέψει και όλοι είναι ζηλωτές του νόμου. Πληροφορήθηκαν λοιπόν για σένα ότι διδάσκεις αποστασία από το Μωυσή σε όλους τους Ιουδαίους μεταξύ των εθνών, λέγοντας να μην περιτέμνουν αυτοί τα παιδιά τους μήτε να περπατούν σύμφωνα με τα έθιμα. Τι λοιπόν πρέπει να γίνει; Πάντως θα ακούσουν ότι έχεις έρθει. Αυτό λοιπόν κάνε που σου λέμε: Έχουμε τέσσερις άντρες που έχουν ευχηθεί τάξιμο για τους εαυτούς τους. Τούτους παράλαβε, εξαγνίσου μαζί τους και δαπάνησε χρήματα γι’ αυτούς, για να ξυρίσουν το κεφάλι τους, και θα γνωρίσουν όλοι ότι για όσα πληροφορήθηκαν για σένα τίποτα δεν είναι σωστό, αλλά στοιχίζεσαι και ο ίδιος, ακολουθώντας και φυλάγοντας το νόμο. Και όσον αφορά τους εθνικούς που έχουν πιστέψει εμείς στείλαμε επιστολή, αποφασίζοντας ώστε να φυλάγονται αυτοί από το ειδωλόθυτο και από αίμα και πνιχτό και πορνεία”».
Όσον αφορά την προσωπική τους σωτηρία, Ιουδαίοι και Εθνικοί βρίσκονταν στην ίδια βάση, γιατί και οι δύο έπρεπε να πιστεύουν στον Ιησού Χριστό. Όμως οι δυό τους συμπεριφέρονταν στον εξωτερικό τρόπο ζωής τους εντελώς διαφορετικά.
Αλλά δεν είναι αυτό το μόνο σημείο όπου η διαφορά ήταν εμφανής. Φαίνεται και από τα ονόματα με τα οποία οι δύο ομάδες αποκαλούνταν μεταξύ τους και από τους άλλους. Οι Εθνικοί πιστοί ονομάζονταν “Χριστιανοί” (Πράξεις 11:26), ενώ οι Ιουδαίοι πιστοί ονομάζονταν “Ναζωραίοι” (ή “Ναζαρηνοί”). Αυτό το όνομα φαίνεται ότι χρησιμοποιούσε και αργότερα ο απ. Παύλος, όταν κατηγορήθηκε ( Πράξεις 24:5):
«Γιατί βρήκαμε τον άντρα τούτο σαν λοιμό και να υποκινεί στάσεις σε όλους τους Ιουδαίους που είναι στην οικουμένη και να είναι πρωτοστάτης της αιρέσεως των Ναζωραίων». (Πραξεις 24:5)
Ο όρος «Ναζωραίος» (ή «Ναζαρηνός») προέρχεται από την εβραϊκή λέξη «Νετσέρ», που απαντάται στο Ησαΐας 11:1 και σημαίνει «Κλάδος» ‒ ένας προφητικός χαρακτηρισμός/απεικόνιση του Μεσσία. Ετσι οι πρώτοι Εβραίοι ακόλουθοι του Ιησού αποκαλούνταν «Ναζωραίοι», όχι τόσο για να δηλώσουν τοπική καταγωγή από τη Ναζαρέτ, από όπου καταγόταν ο Χριστός, αλλά από τον μεσσιανικό χαρακτήρα της πίστης τους.
Έτσι, ο όρος «Ναζωραίοι» είναι ο ευρύτερα χρησιμοποιούμενος όρος από τους πρώτους μαθητές του Ιησού, αν και άλλοι όροι χρησιμοποιούνταν επίσης όπως, «Άγιοι», «Τέκνα Φωτός», «ακόλουθοι της Οδού». (Πράξεις 24:14,22).
Αυτή η περίοδος ανάδειξε τον πρώτο Χριστιανό μάρτυρα, τον Στέφανο (Πράξ. 7:54-60), που ήταν ένας Εβραίος Χριστιανός. Μετά, έλαβε χώρα το μαρτύριο του Ιακώβου του Αδελφοθέου, του ηγέτη των Εβραίων Χριστιανών. Αυτό το επεισόδιο αναφέρεται και από τον Ιώσηπο[2].
Ο Ιάκωβος ήταν μία κυρίαρχη πνευματική προσωπικότητα εκείνης της περιόδου. Ως αδελφός του Χριστού, θεωρούνταν ηγέτης της εκκλησίας και καθοδηγητική της κεφαλή. Όταν δολοφονήθηκε το 62 μ.Χ., ο Σίμων, αδελφός του Ιησού (ή μάλλον εξάδελφος κατά τον ιστορικό Ηγήσιππο], ανέλαβε την ηγεσία της εκκλησίας στην Ιερουσαλήμ. Η οικογενειακή αυτή διαδοχή μπορεί να ήταν δοσμένη, σύμφωνα με το ευαγγέλιο του Θωμά, από τον ίδιο τον Ιησού, ο οποίος φέρεται να λέει στους μαθητές του όταν τον ρωτούν ποιος θα είναι ο ηγέτης όταν εκείνος φύγει: “Όπου και να είστε, να πάτε στον Ιάκωβο τον Δίκαιο, χάριν του οποίου ο ουρανός και η γη ήρθαν σε ύπαρξη” (κεφ.12).
Συνοψίζοντας, η πρώτη περίοδος παρουσίασε την εμφάνιση του Εβραϊκού Χριστιανισμού και τη χριστιανική πίστη να εξαπλώνεται μεταξύ των Ιουδαίων. Ύστερα από τη σταύρωση και την ανάσταση του Ιησού, η εχθρότητα των θρησκευτικών ηγετών των Ιουδαίων στράφηκε ενάντια στους ακόλουθούς Του. Διάφορα κύματα διωγμών ενάντια στους Εβραίους Χριστιανούς έλαβαν χώρα μεταξύ του 33 μ.Χ. και του 66 μ.Χ. Εν τούτοις αυτοί συνέχισαν να ζουν μεταξύ του δικού τους εβραϊκού λαού, να συχνάζουν στο Ναό της Ιερουσαλήμ και στις Συναγωγές, και να εφαρμόζουν Ιουδαϊκές θρησκευτικές συνήθειες. Η συμπεριφορά του Εβραϊκού Χριστιανισμού ήταν συμπεριφορά διάκρισης από τον Εθνικό Χριστιανισμό, αλλά υπήρχε ακόμη ενότητα μεταξύ τους.
Η περίοδος από 66-70 μ.Χ.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ηγέτης του Εβραϊκού Χριστιανισμού ήταν, ο Σίμων του Κλεόπα (αδελφός του Ιωσήφ), εξάδελφος του Ιακώβου και του Ιησού. Ήταν μια δύσκολη περίοδος για τον εβραϊκό Χριστιανισμό. Η επανάσταση κατά της Ρώμης βρισκόταν σε εξέλιξη, και τώρα, ύστερα από δύο χρόνια, ο ρωμαϊκός στρατός πολιορκούσε την Ιερουσαλήμ. Το κόμμα των Ζηλωτών μέσα στην πόλη έλεγχε την κατάσταση, και αυτοί είχαν ξεσηκώσει το λαό σε πόλεμο. Αλλά οι Εβραίοι Χριστιανοί βρίσκονταν σε δίλημμα. Θυμούνταν την προφητεία του Ιησού:
«Όταν όμως δείτε να κυκλώνεται από στρατεύματα η Ιερουσαλήμ, τότε να γνωρίσετε ότι έχει πλησιάσει η ερήμωσή της. Τότε όσοι είναι στην Ιουδαία ας φεύγουν στα όρη και όσοι είναι στο μέσο αυτής ας αναχωρήσουν και όσοι είναι στην ύπαιθρο ας μην εισέλθουν σ’ αυτή, γιατί ημέρες εκδίκησης είναι αυτές, για να ολοκληρωθούν όλα τα γραμμένα. Αλίμονο σε όσες έχουν στην κοιλιά παιδιά και σε όσες θηλάζουν εκείνες τις ημέρες. Γιατί θα γίνει καταπίεση μεγάλη πάνω στη γη και οργή στο λαό τούτο, και θα πέσουν από το στόμα της μάχαιρας και θα αιχμαλωτιστούν σε όλους τους εθνικούς, και η Ιερουσαλήμ θα πατιέται συνεχώς από τους εθνικούς, μέχρις ότου συμπληρωθούν οι καιροί των εθνικών» (Λουκάς 21:20-24).
Σύμφωνα με αυτήν την προφητεία, ο Ναός και η Ιερουσαλήμ έπρεπε και τα δυο να καταστραφούν. Οι Εβραίοι Χριστιανοί είχαν ακούσει ότι όταν θα έβλεπαν στρατεύματα να περικυκλώνουν την Ιερουσαλήμ, έπρεπε να φύγουν. Γι’ αυτόν το λόγο αυτοί οι Ιουδαίοι πιστοί αρνήθηκαν να πάρουν τα όπλα κατά των Ρωμαίων, όχι επειδή ήθελαν να προδώσουν τους συμπατριώτες τους, αλλά γιατί έπρεπε να υπακούσουν στα λόγια του Ιησού. Το σημάδι που ο Χριστός είχε δώσει ήταν η περικύκλωση της Ιερουσαλήμ από στρατεύματα, τα οποία είχαν ήδη καταφθάσει. Έτσι, όταν οι Ρωμαίοι προσωρινά σταμάτησαν την πολιορκία το 66 μ.Χ., οι Εβραίοι Χριστιανοί βρήκαν την ευκαιρία να φύγουν από την πόλη και να καταφύγουν στην πόλη της Πέλλας στην Ιορδανία. Αμέσως μετά, οι Ρωμαίοι, υπό την ηγεσία του Τίτου, επέστρεψαν και πολιόρκησαν ξανά την Ιερουσαλήμ. Το 70 μ.Χ. η Ιερουσαλήμ αλώθηκε, η πόλη και ο Ναός καταστράφηκαν.
Από τότε οι υπόλοιποι Ιουδαίοι άρχισαν να αποκαλούν τους Εβραίους Χριστιανούς Μεσουμόντ ή Μεσουμοντίμ, λέξη που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Προέρχεται από μια εβραϊκή λέξη που σημαίνει “καταστρέφω”, αλλά χρησιμοποιείται με την έννοια του “προδότη”.
Στο μεταξύ, οι Εβραίοι Χριστιανοί συνέχιζαν να ζουν στην Πέλλα, και μια περιγραφή του τρόπου ζωής τους υπάρχει στα γραπτά του Ειρηναίου[3], ο οποίος τους αποκαλεί «Ναζαρηνούς»: «Εφαρμόζουν την περιτομή, επιμένουν στην τήρηση εκείνων των εθίμων που επιβάλλονται από το Νόμο, και είναι τόσο Ιουδαίοι στον τρόπο ζωής τους, ώστε ακόμη λατρεύουν στραμμένοι προς την Ιερουσαλήμ σαν να ήταν εκεί ο οίκος του Θεού».
Αυτή η αναφορά που αποδίδεται σε μια ηγετική φυσιογνωμία του Χριστιανισμού των Εθνικών, τον Ευσέβιο Καισαρείας,[4] ήταν υποτιμητική. Η αναφορά ήταν στην πραγματικότητα επικριτική, αλλά από αυτήν φαίνεται η πιστότητα των Εβραίων Χριστιανών στην ιουδαϊκή τους ταυτότητα, παρόλον ότι ήταν απαραίτητο γι’ αυτούς να εγκαταλείψουν την Ιερουσαλήμ, υπακούοντας στην εντολή του Ιησού του Μεσσία.
Η περίοδος από 70-132 μ.Χ.
Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του Ναού και η διασπορά των Ιουδαίων, που ήρθε ως συνέπεια, επέφερε εθνική και θρησκευτική κρίση στον ιουδαϊκό κόσμο. Δύο ερωτήματα παρουσιάστηκαν που χρειάζονταν απάντηση: (1) Πώς μπορεί ο Ιουδαϊσμός που στερήθηκε το Ναό του και το σύστημα των θυσιών να επιζήσει θρησκευτικά; Και (2) Πώς μπορεί ο ιουδαϊκός λαός, διασκορπισμένος μέσα σε έναν εχθρικό Εθνικό Κόσμο να επιζήσει εθνικά; Οι λύσεις δόθηκαν ύστερα από μια περίοδο ετών: (1) Ο βιβλικός Ιουδαϊσμός παραμερίστηκε και αντικαταστάθηκε από το ραβινικό Ιουδαϊσμό, ο ραβί αντικατέστησε τον ιερέα ως ηγέτη της ιουδαϊκής ζωής, και (2) η Συναγωγή έγινε το κέντρο της ζωής των Ιουδαίων[5].
Έτσι γεννήθηκε ο ραβινικός Ιουδαϊσμός. Αυτή η νέα μορφή ήταν απαράδεκτη για τους Εβραίους Χριστιανούς, εξαιτίας της πίστης τους και της πεποίθησής τους ότι ο Ιησούς ο Μεσσίας μέσω του εξιλαστήριου θανάτου Του και της ανάστασής Του εκπλήρωσε το Μωσαϊκό Νόμο και έφερε μια νέα εποχή Χάρης. Οι διαμάχες άναψαν τόσο, ώστε το 90 μ.Χ. στις Σμονέχ Εσρέχ, (Δεκαοχτώ Προσευχές), προστέθηκε μία φράση κατά των Εβραίων Χριστιανών, στην οποία αποκαλούνται «αιρετικοί και αποστάτες».[6]
Αλλά ακόμα και κατά τη διάρκεια των αντιθέσεων ύστερα από την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, οι Εβραίοι Χριστιανοί συνέχιζαν να ζουν ανάμεσα στους άλλους Ιουδαίους.
Άλλα επεισόδια αυτής της περιόδου είναι η εκστρατεία του Δομητιανού, για να καταστρέψει τον Οίκο του Δαβίδ. Κατά τη διάρκεια αυτών των διωγμών οι δύο εγγονοί του αδελφόθεου Ιούδα συλλήφθηκαν. (Είναι ο ίδιος Ιούδας που έγραψε την ομώνυμη επιστολή του που έχουμε στην Καινή Διαθήκη). Οι εγγονοί του αργότερα ελευθερώθηκαν[7], αλλά επί αυτοκράτορα Τραϊανού, ο Σίμων, ο γιος του Κλεόπα, ο δεύτερος σε χρονολογική σειρά ηγέτης των Εβραίων Χριστιανών, θανατώθηκε[8].
Η Εβραϊκή Χριστιανική κοινότητα επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ και εγκατέστησε πάλι την εκκλησία της εκεί. Τα ονόματα των επόμενων δεκατριών ηγετών των Εβραίων χριστιανών που ακολούθησαν τον Ιάκωβο τον Αδελφόθεο και το Σίμωνα το γιο του Κλεόπα είναι τα εξής[9]: Ιούστος ο 1ος, Ζακχαίος, Τωβίας, Βενιαμίν, Ιωάννης, Ματθίας, Φίλιππος, Σενέκας, Ιούστος ο 2ος , Λεβίς, Εφραΐμ, Ιωσήφ και Ιούδας.
Συνοψίζοντας, βλέπουμε ότι κατ’ αυτήν την περίοδο οι Εβραίοι Χριστιανοί καθαρά αναδύονται και πάλι ως ιδιαίτερο στοιχείο μέσα στην ιουδαϊκή κοινωνία, παρόλον ότι τους εμπιστεύονταν κάπως λιγότερο. Το ρήγμα που προκλήθηκε από την εγκατάλειψη της Ιερουσαλήμ αποδείχτηκε ότι ήταν προσωρινό, και μια μερική συμφιλίωση έλαβε χώρα παρόλη την αντίθεση των Εβραίων Χριστιανών στο νέο Ιουδαϊσμό των ραβίνων.
Η περίοδος από 132-135 μ.Χ.
Τα γεγονότα τριών-τεσσάρων ετών επρόκειτο να αλλάξουν όλη την ιστορία του Εβραϊκού Χριστιανισμού για μια πολύ μεγάλη περίοδο στη συνέχεια, και χειροτέρευσαν οι σχέσεις των Εβραίων Χριστιανών με τους υπόλοιπους Ιουδαίους. Αυτά ήταν τα έτη της δεύτερης ιουδαϊκής επανάστασης ενάντια στη Ρώμη υπό την αρχηγία του Μπαρ-Κοχεμπά.
Αρχικά, όταν ξέσπασε η επανάσταση, οι Εβραίοι Χριστιανοί ενώθηκαν στον πόλεμο με τους υπόλοιπους αδελφούς τους, ταυτιζόμενοι μαζί τους εθνικά, αφού επρόκειτο για έναν εθνικό πόλεμο. Αυτήν τη φορά ο περιορισμός που κράτησε τους Εβραίους Χριστιανούς μακριά από την πρώτη εξέγερση δεν υπήρχε πια. Έτσι πήραν τα ξίφη τους και συσπειρώθηκαν κάτω από τη σημαία του Μπαρ-Κοχεμπά. Όσο χρόνο η σημαία του ήταν μόνο πολιτική και εθνική οι Εβραίοι Χριστιανοί δεν είχαν πρόβλημα. Αν τα πράγματα προχωρούσαν προς αυτήν την κατεύθυνση καθόλη τη διάρκεια της εξέγερσης, η ιστορία του Εβραϊκού Χριστιανισμού θα ήταν ριζικά διαφορετική.
Αλλά καθώς η επανάσταση προόδευε, μία ηγετική θρησκευτική μορφή, ο Ραβίνος Ακίβα έκανε το θλιβερό λάθος να ανακηρύξει τον Μπαρ-Κοχεμπά ως τον αναμενόμενο Μεσσία. Από αυτό το σημείο και μετά, η επανάσταση οδηγούνταν κάτω από τη μεσσιανική σημαία του Μπαρ-Κοχεμπά, και υπεισήλθε τώρα το θρησκευτικό στοιχείο. Αυτή η αλλαγή πολιτικής ανάγκασε τους Εβραίους Χριστιανούς να αποχωρήσουν από τον πόλεμο, αφού αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον Μπαρ-Κοχεμπά ως το Μεσσία των Ιουδαίων.
Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό. Σ’ αυτό το σημείο της ιστορίας τού Εβραϊκού Χριστιανισμού επήλθε ένα ολοκληρωτικό ρήγμα ανάμεσα στους Ιουδαίους Χριστιανούς και τους υπόλοιπους Ιουδαίους. Εκτός από αιρετικοί που θεωρούνταν μέχρι τώρα, οι Χριστιανοί πλέον θεωρούνταν και προδότες του έθνους τους. Αν κάποιος πρέπει να κατηγορηθεί γιατί έγινε ο Χριστιανισμός “θρησκεία των Εθνικών” είναι ο Μπαρ-Κοχεμπά και ο Ακίβα, και όχι ο απόστολος Παύλος, ο οποίος τόσο συχνά κατηγορήθηκε. Οι Ιουδαιοχριστιανοί έπρεπε τώρα να εξοστρακιστούν. Οι μη χριστιανοί Ιουδαίοι δεν έπρεπε να έχουν επαφές με τους Ιουδαίους Χριστιανούς. Ακόμα κι όταν ένας Ιουδαίος πέθαινε, έπρεπε να αρνηθεί τη βοήθεια από Εβραίο Χριστιανό ιατρό.
Αλλά ο υποχρεωτικός εξοστρακισμός των Εβραίων Χριστιανών από την ιουδαϊκή κοινότητα δεν ήταν το μόνο αποτέλεσμα της επανάστασης του Μπαρ-Κοχεμπά. Αφού οι Ρωμαίοι κατέστειλαν την επανάσταση, η Ιερουσαλήμ λεηλατήθηκε, καταστράφηκε και έριξαν πάνω της αλάτι. Αργότερα την ξανάχτισαν και την ονόμασαν Αιλία Καπιτωλίνα. Απαγορεύτηκε επί ποινή θανάτου η είσοδος σε όλους τους Ιουδαίους, απαγόρευση που περιλάμβανε και τους Ιουδαίους Χριστιανούς. Η Ιερουσαλήμ έγινε έτσι μια Εθνική πόλη, και η Εκκλησία της Ιερουσαλήμ απαρτίστηκε πλέον αποκλειστικά από Εθνικούς Χριστιανούς, κάτι που ως επί το πλείστον παραμένει μέχρι σήμερα.
Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο, πρέπει πάλι να τονίσουμε ότι οι Εβραίοι Χριστιανοί δεν εγκατέλειψαν τη Συναγωγή από δική τους πρωτοβουλία. Υποχρεώθηκαν από τους ηγέτες εκείνων των ημερών.
Η περίοδος από 135-1800 μ.Χ.
Η επανάσταση του Μπαρ-Κοχεμπά διαμόρφωσε την κατάσταση του εβραϊκού Χριστιανισμού των επόμενων 17 αιώνων. Η ιστορία του κατά τη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου είναι πολύ ατελής για δύο λόγους: Πρώτο, υπάρχει το πρόβλημα της διάκρισης ανάμεσα σ’ εκείνους τους Ιουδαίους που έγιναν Χριστιανοί από πεποίθηση και σ’ εκείνους που υποχρεώθηκαν δια της βίας να αλλάξουν θρησκεία. Οι τελευταίοι δύσκολα μπορούν να αποκαλεστούν Εβραίοι Χριστιανοί. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα σε Ιουδαίους Χριστιανούς και σε εκχριστιανισμένους Ιουδαίους. Δεύτερο, υπάρχει μεταβολή στην τακτική των Εβραίων Χριστιανών σχετικά με την αφομοίωσή τους στην Εκκλησία των Εθνικών. Παρόλ’ αυτά τα προβλήματα πάντοτε υπήρξε μια ανιχνεύσιμη νοητή γραμμή Ιουδαίων που πίστευαν στη Μεσσιανικότητα του Ιησού από τη Ναζαρέτ. Μερικές φορές οι αριθμοί τους ήταν μικροί, αλλά πάντοτε υπήρχαν πιστοί Εβραίοι. Αυτοί ήταν πάντοτε δραστήριοι στην εξάπλωση του Ευαγγελίου. Ύστερα από λεπτομερή μελέτη, ο Schonfield καταλήγει:
«Έτσι, στην πατρίδα τους και στο εξωτερικό, οι Ιουδαίοι Χριστιανοί ήταν δραστήριοι στη διάδοση των καλών νέων του Ευαγγελίου με κάθε διαθέσιμο τρόπο, μεταξύ άγριων απολίτιστων και μεταξύ μορφωμένων θεολόγων, μεταξύ Ιουδαίων και Ελλήνων, βαρβάρων, Σκυθών, δούλων και ελεύθερων»[10].
Ακόμη και αμέσως μετά την επανάσταση του Μπαρ-Κοχεμπά, Ιουδαίοι επέστρεφαν στο Χριστό παρά τον χωρισμό, και ο Εβραϊκός Χριστιανισμός αποτέλεσε μια κάποια δύναμη ανάμεσα στις ιουδαϊκές κοινότητες της Παλαιστίνης. Αυτό φαίνεται από γραπτά Ιουδαίων της ταλμουδικής περιόδου. Από αυτά τα γραπτά θα αναφέρουμε στη συνέχεια[11], και πρέπει να τονιστεί ότι οι Εβραίοι Χριστιανοί αναφέρονται ως Ναζαρηνοί.
α) Η περίπτωση του Ραβί Ελιέζερ που τον συνέλαβαν για αίρεση, και τον έφεραν στο δικαστήριο για δίκη.
«Ο Ρωμαίος διοικητής του είπε: “Ένας γέρος άνθρωπος σαν εσένα ασχολείται με τέτοια θέματα;” Αυτός απάντησε: “Αξιόπιστος είναι ο Δικαστής που ασχολείται μαζί μου”. Ο κυβερνήτης υπόθεσε ότι αναφερόταν στον εαυτό του, αλλά στην πραγματικότητα σκεπτόταν τον ουράνιο Πατέρα του. . . ”.
Όταν ελευθερώθηκε από το δικαστήριο, ήταν αναστατωμένος επειδή τον είχαν συλλάβει για αίρεση. Οι μαθητές του ήρθαν να τον παρηγορήσουν, αλλά δεν ήθελε. Ο ραβί Ακίβα εισήλθε και του είπε: “Ραβί, ίσως μπορώ να εξηγήσω την αιτία της θλίψης σου: Πιθανόν ένας από τους αιρετικούς είπε ένα αιρετικό ρητό σ’ εσένα και σου άρεσε”. Λέει: “Μα τον Ουρανό, μου το θύμισες! Κάποτε περπατούσα στον άνω δρόμο της Σέφορης, και συνάντησα τον Ιάκωβο από το χωριό Σιχνίν, και μου ανάφερε ένα αιρετικό ρητό στο όνομα του Γιεσούα[12] και μου άρεσε». (T. Hullin ii, 24).
β) «Κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να έχει σχέσεις με τους αιρετικούς, ούτε να θεραπεύεται από αυτούς ακόμα και εξαιτίας μιας ώρας ζωής περισσότερο. Αυτή ήταν η περίπτωση του Μπεν Νταμά, ανηψιού του ραβί Ισμαήλ, τον οποίο δάγκωσε φίδι: Ήρθε ο Ιακώβ ο αιρετικός στο χωριό της Σεχανιά (Σιχνίν), για να τον θεραπεύσει. Αλλά ο ραβί Ισμαήλ δεν ήθελε να του το επιτρέψει. Ο Μπεν Νταμά του είπε: “Ραβί Ισμαήλ, αδελφέ μου, επίτρεψέ του να με θεραπεύσει και θα σου δείξω ένα χωρίο από το Νόμο, για να αποδείξω ότι αυτό επιτρέπεται”. Αλλά μόλις είχε αποτελειώσει την ομιλία του, η ψυχή του έφυγε, και πέθανε». (Αμπόντα Ζάρα 27β).
γ) «Ο εγγονός του ραβί Γιοσούα μπεν Λεβί είχε κάτι μπηγμένο στο λαιμό του. Ήρθε ένας άνθρωπος και του ψιθύρισε το όνομα του Γιεσούα, και θεραπεύτηκε. Όταν ο θεραπευτής βγήκε έξω, ο ραβί Γιοσούα τον ρώτησε: “Τι του ψιθύρισες”; Αυτός απάντησε: “Μια λέξη”.[13] Τότε του είπε: “Θα ήταν καλύτερα γι’ αυτόν να πέθαινε παρά αυτό που έκανες”». (Shabbath 14b)
Στις δύο πρώτες διηγήσεις γίνεται αναφορά στον Ιακώβ από το χωριό Σιχνίν της Γαλιλαίας. Ό,τι ξέρουμε γι’ αυτόν βρίσκεται σε διηγήσεις όπως αυτές οι παραπάνω (βεβαίως αρνητικές). Αλλά δείχνουν έμμεσα, ότι όποιος και αν ήταν, ήταν ένας Εβραίος Χριστιανός με ικανή και αποτελεσματική μαρτυρία, γιατί οι ραβίνοι έκαναν ό,τι μπορούσαν, για να κρατούν τους άλλους Ιουδαίους μακριά από αυτόν.
δ) Η ημέρα των Ναζαρηνών.
«Την παραμονή του Σαββάτου δεν πρέπει να κάνουμε νηστεία εξαιτίας του σεβασμού που τρέφουμε για το Σάββατο. Ακόμη λιγότερο δεν πρέπει να κάνουμε την ίδια την ημέρα του Σαββάτου. Γιατί δε νηστεύουμε ύστερα από το Σάββατο; Ο Ραβί Γιοχανάν λέει: “Εξαιτίας των Ναζαρηνών”». (B. Taanih, 27b)
Το Σάββατο είναι ημέρα που τρώνε. Συνεπώς οι Ιουδαίοι γενικά δε νηστεύουν την προηγούμενη ημέρα ή κατά τη διάρκεια του Σαββάτου. Το ερώτημα είναι, γιατί να μη νηστεύουν οποτεδήποτε θελήσουν την επόμενη ημέρα μετά το Σάββατο; Η απάντηση είναι, για να αποφύγουν να δείχνουν οποιοδήποτε σεβασμό προς την ημέρα που θεωρείται ιδιαίτερη από τους Ναζαρηνούς.
Αυτό που δείχνουν αυτές οι διηγήσεις είναι ότι σύντομα μετά την επανάσταση του Μπαρ-Κοχεμπά το εβραιοχριστιανικό στοιχείο υπήρχε ακόμη εκεί, αλλά η πίεση για την εξοστράκισή του από την ιουδαϊκή κοινότητα ήταν πολύ ισχυρή. Εν τούτοις, υπήρχαν εβραιοχριστιανικές κοινότητες σε όλη την Παλαιστίνη και σε άλλα μέρη της Μέσης Ανατολής ακριβώς μέχρι την αραβική κατάκτηση. Μετά χάνονται τα ίχνη τους, πιθανώς λόγω αφομοίωσης στο Ισλάμ, όπως έχουν υποθέσει αρκετοί ιστορικοί.
Ένας από τους πιο σημαντικούς Εβραίους Χριστιανούς αυτής της περιόδου είναι ο Ηγήσιππος, που ίσως ήταν ο πρώτος ιστορικός της Εκκλησίας. Γεννήθηκε στην Παλαιστίνη περίπου το 140 μ.Χ. κατά την εποχή που οι Εβραίοι Χριστιανοί είχαν εξοστρακιστεί από την ιουδαϊκή κοινότητα. Η ιστορία του ήταν γραμμένη σε ένα πεντάτομο έργο, που έχει χαθεί. Τα λίγα που είναι γνωστά από αυτήν προέρχονται από τον Ευσέβιο, ο οποίος αναφέρει συχνά τον Ηγήσιππο στη δική του Εκκλησιαστική Ιστορία. Αν βρισκόταν αυτό το έργο, είναι βέβαιο πως θα μας μετέδιδε ένα μεγάλο πλούτο πληροφοριών αναφορικά με αυτήν την πρώιμη περίοδο του Εβραϊκού Χριστιανισμού. Προς το παρόν έχουμε τις διηγήσεις του Ευσέβιου και άλλων εκκλησιαστικών συγγραφέων.
Ο εκκλησιαστικός πατέρας Ιερώνυμος (4ος αι.) περιέγραψε τους Ναζαρηνούς ως εκείνους οι οποίοι "... δέχονται τον Χριστό με τέτοιο τρόπο που δεν παύουν να τηρούν το Νόμο" (σχόλια στο Ησαΐας 8:14). Αλλού ο ίδιος γράφει: «Σήμερα ακόμη υπάρχει μεταξύ των Ιουδαίων σε όλες τις συναγωγές της Ανατολής μία αίρεση των αποκαλουμένων Μιναίων [πιθανά «Μινίμ» στα εβραϊκά], και η οποία ακόμη καταδικάζεται από τους Φαρισαίους. Οι οπαδοί της συνήθως αποκαλούνται ‘Nαζωραίοι’. Πιστεύουν ότι ο Χριστός, ήταν ο Υιός του Θεού, που γεννήθηκε από την παρθένο Mαριάμ, και ότι έπαθε επί Ποντίου Πιλάτου και μετά ανελήφθηκε στον ουρανό, στον Οποίο και εμείς [οι εθνικοί Χριστιανοί] επίσης πιστεύουμε.» (Επιστολή 75 Ιερώνυμου προς Αυγουστίνο). Ο επίσης ο εκκλησιαστικός πατέρας του 4ου αιώνα, Επιφάνιος, μας δίνει μια πιο λεπτομερή περιγραφή: «Αλλά αυτοί οι αιρετικοί ... δεν αποκαλούν τους εαυτούς τους Χριστιανούς, αλλά Ναζωραίους,... ωστόσο είναι πλήρεις Ιουδαίοι. Χρησιμοποιούν όχι μόνο την Καινή Διαθήκη, αλλά και την Παλαιά Διαθήκη, όπως κάνουν και οι Ιουδαίοι...
Δεν έχουν διαφορετικές απόψεις, αλλά ομολογούν όλα όπως ακριβώς ο Νόμος τα διακηρύττει και με τον ιουδαϊκό τρόπο, εκτός από την πίστη τους στον Χριστό. Διότι αναγνωρίζουν και την ανάσταση από τους νεκρούς και τη δημιουργία όλων των πραγμάτων από τον Θεό, και διακηρύττουν ότι ο Θεός είναι ένας, και ότι ο υιός του είναι ο Ιησούς ο Χριστός. Είναι καλά εκπαιδευμένοι στην εβραϊκή γλώσσα... επειδή μεταξύ τους όλος ο Νόμος, οι Προφήτες, και τα Γραπτά διαβάζονται στα ερβραϊκά, όπως γίνεται και στους Ιουδαίους. Διαφέρουν από τους Ιουδαίους, διαφέρουν και από τους Χριστιανούς, μόνο στα ακόλουθα: διαφωνούν με τους Ιουδαίους επειδή έχουν έρθει στην πίστη στον Χριστό, αλλά εφόσον παραμένουν στο Νόμο, στην περιτομή, το Σάββατο, και τα λοιπά, δεν είναι σε συμφωνία με τους Χριστιανούς ... Έχουν το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο ολόκληρο γραμμένο στα εβραϊκά. Γιατί είναι φανερό πως το διατηρούν ακόμη με την εβραϊκή αλφάβητο, όπως ήταν αρχικά γραμμένο» (Πανάριον 29)
Από τον 3ο αιώνα και μετά οι εκκλησιαστικοί ιστορικοί και συγγραφείς άρχισαν να αναφέρονται στους Ναζωραίους ως μία χριστιανική αίρεση, μιλώντας και για τους Εβιωνίτες. Λανθασμένα κάποιοι πίστευαν ότι το όνομα προερχόταν από κάποιο υποτιθέμενο ηγέτη ονόματι Εβιών, γιατί συνηθίζονταν οι αιρέσεις να ονομάζονται από το όνομα του ιδρυτή τους. Στην πραγματικότητα οι Εβιωνίτες (εβραϊκά «Εβιωνίμ», που σημαίνει «Φτωχοί») αποκαλούνταν έτσι με βάση τις διδασκαλίες του Ιησού για την τιμητική θέση των φτωχών: «Μακάριοι εσείς οι φτωχοί, γιατί δική σας είναι η Βασιλεία του Θεού» (Λουκά 6:20), βασισμένες στο Ησαΐας 66:2 («Λέει ο Κύριος, σε ποιον λοιπόν θα επιβλέψω; Στον φτωχό και στον συντριμένο στην καρδιά») και άλλα σχετικά εδάφια της Παλαιάς Διαθήκης, που απευθύνονται σε ένα μικρό υπόλοιπο φτωχών πιστών.
Αρχικά όλοι οι Εβραίοι πιστοί στον Ιησού μπορεί να έφεραν τον τίτλο Εβιωνίμ, όπως και το Νοτσρίμ (Ναζωραίοι ή Ναζαρηνοί), αλλά μετά τον 2ο αιώνα, ως Εβιωνίτες χαρακτηρίζονταν ένας κλάδος των εβραίων χριστιανών που είχαν ακραίες ιουδαϊκές πεποιθήσεις: ως ιερά κείμενα είχαν μόνο το Νόμο, τους Προφήτες και το εβραϊκό ευαγγέλιο του Ματθαίου, και όχι τα υπόλοιπα ευαγγέλια και τις επιστολές του Παύλου, τον οποίο θεωρούσαν αποστάτη από το Νόμο. Επίσης πίστευαν ότι ο Χριστός ήταν φυσικός άνθρωπος γεννημένος από τη Μαρία και τον Ιωσήφ, ο οποίος σταυρώθηκε και αναστήθηκε, και ήταν ο Μεσσίας ως άνθρωπος, αλλά δεν δέχονταν τη θεότητά του. Ο Ευσέβιος και ο Ωριγένης για το λόγο αυτό έλεγαν ότι οι Εβιωνίτες είχαν φτωχική άποψη για τη θεϊκή υπόσταση του Ιησού, έγραφαν πως το όνομα «Φτωχοί» αποδίδει τη φτωχή χριστολογία τους.
Γενικά οι Ναζωραίοι περιγράφονται ως αιρετικοί, αλλά πιο θετικά, ως αποδεχόμενοι τον Παύλο, και κάποιο βαθμό θεότητας του Ιησού, αφού αποδέχονταν την παρθενική γέννησή του. Πρέπει όμως πάντοτε να έχουμε κατά νου ότι οι περιγραφές των εκκλησιαστικών πατέρων έχουν ισχυρή προκατάληψη κατά των κινημάτων αυτών, εφόσον όλη σχεδόν οι εθνικοί Χριστιανοί διακατέχονταν από έντονη περιφρόνηση για καθετί Ιουδαϊκό.
Σήμερα μπορούμε να έχουμε πιο αξιόπιστες πηγές για τα δόγματα των Ναζαρηνών και Εβιωνιτών μέσω των ελαχίστων αποσπασμάτων που έχουν διασωθεί από τα Εβραϊκά Ευαγγέλια.[14]
Τα Εβραϊκά Ευαγγέλια είναι τριών ειδών:
1. Το Ευαγγέλιο των Εβιωνιτών, αποσπάσματα του οποίου έχουν διασωθεί από τον Επιφάνιο.
2. Το Ευαγγέλιο των Εβραίων, που αναφέρεται από τους Αλεξανδρινούς εκκλησιαστικούς πατέρες Κλήμη, Ωριγένη και Δίδυμο τον Τυφλό.
3. Το Ευαγγέλιο των Ναζωραίων, που αναφέρεται από τον Ιερώνυμο.
Αν και πολλοί θεολόγοι και ιστορικοί πιστεύουν ότι πρόκειται κατ’ ουσίαν όχι για τρία διαφορετικά ευαγγέλια, αλλά για τρεις διαφορετικές εκδοχές του ίδιου ευαγγελίου, αυτό που έχει σημασία στη μελέτη αυτών των αποσπασμάτων είναι η αναδυόμενη ιουδαϊκή πνευματικότητα αυτών των ευαγγελίων, που εκφράζει την πίστη και ζωή των Εβραίων πιστών στον Ιησού Χριστό κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων. Στη συνέχεια παραθέτουμε ενδεικτικά αποσπάσματα από τα τρία αυτά ευαγγέλια.
Στο σχολιαστήριο του Ωριγένη (15.14), που χρησιμοποιεί το Ευαγγέλιο των Εβραίων, πάνω στην περικοπή για τον πλούσιο νέο (κατά Ματθαίον 19:16-22) ο Ιησούς φέρεται να του λέει όταν αυτός του απαντά ότι έχει τηρήσει το Νόμο και τους Προφήτες : «Πώς μπορείς να λες, ‘Εχω τηρήσει το Νόμο και τους Προφήτες’; Γιατί είναι γραμμένο στο Νόμο: ‘Αγάπα τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου’, και ιδού, πολλοί από τους αδελφούς σου, γιοι του Αβραάμ, είναι καλυμένοι με βρώμα και πεθαίνουν από την πείνα, και το σπίτι σου είναι γεμάτο από αγαθά, και τίποτα απολύτως δεν βγαίνει από αυτό για να πάει σ’ αυτούς!’ Και γύρισε και είπε στον Σίμωνα, τον μαθητή του, που καθόταν δίπλα του: ‘Σίμων, γιε του Ιωνά, είναι ευκολότερο σε μία καμήλα να περάσει από την τρύπα της βελόνας παρά ένας πλούσιος να εισέλθει στη βασιλεία των ουρανών».
Στο Ευαγγέλιο των Εβιωνιτών που αναφέρεται στον Επιφάνιο (Πανάριον 30.13.3), περιγράφει το κάλεσμα των δώδεκα μαθητών από τον Ιησού αντίστοιχα με την περιγραφή που δίνεται στα ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου και του Λουκά, και προσθέτει μία ενδιαφέρουσα φράση του Χριστού: «Γι’ αυτό επιθυμώ να είστε δώδεκα απόστολοι, για να δίνετε μαρτυρία στο λαό Ισραήλ». Αυτή φράση, που προέρχεται από την Π. Διαθήκη (Δευτ. 31:9, Ρουθ 4:7, Ψαλμός 121:4), σηματοδοτεί την αποκατάσταση των δώδεκα φυλών του Ισραήλ, με την επάνοδο των χαμένων 10 φυλών, όπως πολλοί λόγιοι κατανοούσαν το παράλληλο λόγιο στο Λουκά 22:29-30 («γι’ αυτό, εγώ σας ετοιμάζω βασιλεία, όπως ο Πατέρας ετοίμασε σε εμένα... κρίνοντας [κυβερνώντας] τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ»)
Σε απόσπασμα από το αραμαϊκό Ευαγγέλιο των Ναζωραίων, που αναφέρει ο Ιερώνυμος (Σχολιαστήριο 4 στο εδάφιο 11:2 του Ησαΐα), υπάρχει μία ιδιαίτερη εκδοχή σχετικά με το λόγο που έγινε από τον Ουρανό προς τον Ιησού κατά το βάπτισμά του: «Και συνέβηκε, όταν ο Κύριος ανέβηκε από το νερό, όλη η νεφέλη του Αγίου Πνεύματος να κατεβεί επάνω του και να πει σ’ αυτόν: ‘Υιέ μου, σε όλους τους προφήτες Εγώ σε περίμενα να έρθεις, και Εγώ θα αναπαυθώ σε σένα. Γιατί εσύ είσαι η ανάπαυσή Μου, είσαι ο πρωτότοκός Μου Υιός που βασιλεύει για πάντα.»
Ένα άλλο απόσπασμα αυτού του ευαγγελίου από τον Ιερώνυμο (Vir. Ill. 2) μας περιγράφει αναλυτικά την ιδιαίτερη εμφάνιση του αναστημένου Ιησού στον αδελφό του Ιάκωβο, την οποία αναφέρει συνοπτικά ο απόστολος Παύλος στο Α΄ Κορινθ. 15:7:
«Και όταν ο Κύριος είχε δώσει το λινό ένδυμα στον υπηρέτη του ιερέα, πήγε στον Ιάκωβο και εμφανίστηκε σ’ αυτόν. Επειδή ο Ιάκωβος είχε ορκιστεί να μη φάει ψωμί από εκείνη την ώρα που είχε πιει το ποτήριο του Κυρίου μέχρις ότου τον δει αναστημένο ανάμεσα από εκείνους που κοιμούνται (εννοεί τους νεκρούς). Και λίγο μετά ο Κύριος είπε: ‘Φέρε τραπέζι και ψωμί’! Και αμέσως συνεχίζει: ‘Πήρε το ψωμί, το ευλόγησε, το κομμάτιασε, το έδωσε στον Ιάκωβο το Δίκαιο και του είπε, ‘Αδελφέ μου, φάε το ψωμί σου, γιατί ο Υιός του Ανθρώπου αναστήθηκε ανάμεσα από εκείνους που κοιμούνται’».
Τι απέγιναν οι ομάδες των Ναζωραίων ή Εβιωνιτών ή άλλων Ιουδαιοχριστιανών; Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, αν και κάποιες μαρτυρίες από Νεστοριανούς Χριστιανούς της Περσίας μιλούν για προσχωρήσεις στις εκκλησίες τους, κάποιων μετακινημένων προς τα εκεί Εβραίων Χριστιανών, όπου απολάμβαναν πολύ μεγαλύτερη ελευθερία από ότι στο Ορθόδοξο Βυζάντιο[15]. Μετά την Ισλαμική κατάκτηση της Περσίας μπορούμε να φανταστούμε τη συνέχεια των πιστών αυτών που, όπως γνωρίζουμε και από την ιστορία των Νεστοριανών, υπέστησαν απηνείς διωγμούς και βίαιες μεταστροφές στο Ισλάμ.[16]
Εβραίοι Χριστιανοί κατά τον Μεσαίωνα
Κατά τη διάρκεια της εποχής του Κωνσταντίνου, υπήρξαν δύο Εβραίοι Χριστιανοί που άσκησαν σημαντική επίδραση στην Εκκλησία. Ο ένας ήταν ο Επιφάνιος, που προαναφέραμε, και ο οποίος έγινε επίσκοπος Σαλαμίνας Κύπρου. Στο βιβλίο του “Πανάριον” (=πανέρι) αναφέρει μερικούς Ιουδαίους που είχαν γίνει πιστοί στον Χριστό.
Ο άλλος ήταν ο Κόμης Ιωσήφ, ένας σπουδαστής ραβίνος στην Τιβεριάδα, τον οποίο αναφέρει ο Επιφάνιος στο βιβλίο του. Μετά τη μεταστροφή του στο Χριστό, αφιερώθηκε στο χτίσιμο εκκλησιών στις πόλεις της Παλαιστίνης. Αυτό έκανε στην Τιβεριάδα, τη Ναζαρέτ και τη Σέφορη, πόλεις που είχαν ιουδαϊκό πληθυσμό.
Εν τούτοις, οι Ιουδαίοι που πίστευαν στον Ιησού, τον Ιουδαίο Μεσσία, δεν μπορούσαν να διατηρήσουν την ιουδαϊκή τους ταυτότητα, γιατί η Εκκλησία – που τώρα είχε γίνει ισχυρότατη δύναμη στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία – καθιέρωσε ειδικές ομολογίες πίστης για τους Ιουδαίους που επιθυμούσαν να μεταστραφούν στο Χριστό, που απαιτούσαν όχι μόνο απάρνηση του ραβινικού ιουδαϊσμού, αλλά και κάθε στοιχείου της ιουδαϊκής τους ταυτότητας, μέχρι το σημείο να λάβουν Εθνικά ονόματα[17].
Τέλος, η αραβική εισβολή του 6ου αιώνα μ.Χ. επέφερε το τέλος του εβραϊκού χριστιανισμού στη Μέση Ανατολή, ωθώντας τους εναπομείναντες Ιουδαίους Χριστιανούς, που βρίσκονταν μετέωροι μεταξύ Συναγωγής και Εκκλησίας, είτε να μετακινηθούν στην Ευρώπη είτε να υποταγούν στη θρησκεία του Ισλάμ.
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα πολλοί Ιουδαίοι που επέστρεψαν στον Χριστό ακολούθησαν το μονοπάτι της αφομοίωσης με τους Εθνικούς και χάθηκαν εντελώς τα ιουδαϊκά πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους. Έγιναν μερικές ιουδαιοχριστιανικές προσπάθειες να ευαγγελίσουν τους Ιουδαίους, αλλά αυτές οι προσπάθειες ματαιώθηκαν από την επίσημη Εκκλησία, που προτιμούσε να χρησιμοποιεί το σπαθί παρά το ευαγγέλιο.
Ένα επεισόδιο που μας έρχεται από εκείνη την περίοδο είναι ο “Διάλογος της Αραγονίας”.[18] Διάρκεσε πάνω από ένα χρόνο, από το 1413-14, και η δημόσια συζήτηση έγινε ανάμεσα σε δύο Εβραίους Χριστιανούς, το Γιοσούα μπεν Γιοσέφ Αλ Λόρκουι και τον Ανδρέα Μπέλτραμ, και σε 22 ραβίνους. Οι δύο Εβραίοι Χριστιανοί χειρίστηκαν το θέμα τόσο καλά, ώστε το αποτέλεσμα ήταν η μεταστροφή στο Χριστό πέντε χιλιάδων συμπατριωτών τους[19].
Όταν ο Κολόμβος έκανε το ταξίδι του στην Αμερική, υπήρχαν πολλοί Εβραίοι στο πλοίο του, και μεταξύ αυτών μερικοί Εβραίοι Χριστιανοί. Κατά τη διάρκεια της ισπανικής κυριαρχίας ορισμένος αριθμός πλούσιων και δυνατών οικογενειών ήταν Εβραίοι Χριστιανοί, όπως η οικογένεια του Καρθαγένα στην Ισπανία και του Πιερλεόνα στην Ιταλία.
Στην Αγγλία ειδικοί οίκοι, που ονομάζονταν “Οίκοι Προσηλύτων”, είχαν εγερθεί για Εβραίους Χριστιανούς και ενισχύονταν οικονομικά από την Κυβέρνηση. Αυτοί οι Οίκοι ήταν απαραίτητοι για τους Ιουδαίους πιστούς, γιατί μετά το βάπτισμά τους τους στερούσαν όλη την περιουσία τους. Αυτοί οι Οίκοι τούς έδιναν την ευκαιρία να μπορέσουν να ορθοποδήσουν οικονομικά. Πάλι στην Αγγλία, ο προσωπικός ιατρός της βασίλισσας Ελισάβετ της 1ης, ο Δρ. Ροντρίγκο Λόπεζ, ήταν Εβραίος Χριστιανός.
Κατά τη διάρκεια της Ιεράς Εξέτασης στην Ισπανία, δεν ήταν μόνο οι εκχριστιανισμένοι Ιουδαίοι (αυτοί που είχαν προσηλυτιστεί με τη βία) που υπέφεραν βασανιστήρια και θάνατο, αλλά επίσης και ειλικρινείς Ιουδαίοι Χριστιανοί. Καταδίκαζαν σε θάνατο τους Ιουδαίους Χριστιανούς, γιατί συχνά συνέχιζαν να εφαρμόζουν ιουδαϊκά θρησκευτικά έθιμα.
Συχνά, κατά τη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου, οι Εβραίοι Χριστιανοί πάλευαν ενάντια στα ξεσπάσματα του αντισημιτισμού, σώζοντας πολλές ζωές συμπατριωτών τους μη Χριστιανών.
Αναφορικά με τη Μεταρρύθμιση ο Schonfield γράφει:
«Ένας μακρύς κατάλογος μπορεί να γραφτεί για Ιουδαίους οι οποίοι έγιναν πιστοί του Χριστού και συνέβαλαν σημαντικά στην πρόοδο της Μεταρρύθμισης».[20]
Συνοψίζοντας τα όσα ήδη αναφέραμε περιληπτικά γι’ αυτήν την περίοδο, λέμε ότι Ιουδαίοι συνέχιζαν να προσέρχονται στο Χριστό, αλλά η τακτική τους ήταν αυτή της αφομοίωσης, με αποτέλεσμα να μη διατηρηθούν τα ιδιαίτερα εβραϊκά χαρακτηριστικά τους. Έτσι, δεν υπήρξε ανάπτυξη αληθινού εβραϊκού Χριστιανισμού, κι αυτό ήταν κακό και για τους Εβραίους, που απομακρύνονταν έτσι από την εν Χριστώ σωτηρία, και για τους Χριστιανούς, που αποκόπηκαν από τις πνευματικές ιουδαϊκές ρίζες τους και περιέπεσαν σε πολλές ειδωλολατρικές πλάνες.
Ο 19ος και 20ος αιώνας
Κατά το δέκατο ένατο αιώνα δημιουργήθηκε μία στροφή αντίθετη από την τακτική της αφομοίωσης της διαφοράς, παρόλο που η ακριβής φύση αυτής της διαφοράς δεν ήταν πάντοτε πολύ καθαρή. Η προέλευση του σύγχρονου Εβραϊκού Χριστιανικού Κινήματος, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, συμπίπτει με την εποχή της εθνικής αφύπνισης του ιουδαϊκού λαού, περίπου πριν από εκατό χρόνια. Ιεραποστολές από Ιουδαίους έρχονταν τώρα στους δικούς τους ανθρώπους, καθώς Ιουδαίοι πλησίαζαν Ιουδαίους με το ευαγγέλιο του Χριστού.
Το 1866 ο Εβραιο-Χριστιανικός Σύνδεσμος της Μ. Βρετανίας ιδρύθηκε με την εξής προϋπόθεση: «Ας μη θυσιάζουμε την ταυτότητά μας. Όταν κηρύττουμε το Χριστό, δεν παύουμε να είμαστε Ιουδαίοι. Ο Παύλος ύστερα από τη μεταστροφή του στο Χριστό, δεν έπαψε να είναι Ιουδαίος. Όχι μόνο όταν είχε το όνομα Σαούλ, αλλά ακόμα και ως Παύλος παράμενε Εβραίος εξ Εβραίων. Δεν μπορούμε και δε θα ξεχάσουμε τη γη των πατέρων μας, και επιθυμούμε να τρέφουμε αισθήματα πατριωτισμού... Είτε ως Εβραίοι είτε ως Χριστιανοί αισθανόμαστε δεμένοι μαζί. Και ως Εβραίοι Χριστιανοί επιθυμούμε περισσότερη ενότητα ο ένας με τον άλλο».[21]
Αργότερα, το 1915, ιδρύθηκε ο Εβραιο-Χριστιανικός Σύνδεσμος της Αμερικής. Το 1925 ο Διεθνής Εβραιο-Χριστιανικός Σύνδεσμος ιδρύθηκε στο Λονδίνο.
Ο 19ος αιώνας είδε τουλάχιστον διακόσιες πενήντα χιλιάδες Ιουδαίους να έρχονται στο Χριστό και πολλοί από αυτούς συνεισέφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στους τομείς της εργασίας τους. Ο κατάλογος περιέχει: Το Βενιαμίν Ντισραέλι, Πρωθυπουργό της Αγγλίας, που κατέκτησε τη διώρυγα του Σουέζ και την Ινδία για τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Τον Άλφρεντ Εντερσάιμ, Εβραίο λόγιο, ο οποίος έγινε Αγγλικανός ιερέας, και του οποίου το μνημειώδες έργο “Ζωή και Καιροί του Ιησού του Μεσσία” (Life and Times of Jesus the Messiah) θεωρείται κλασικό για τη ζωή του Ιησού Χριστού ακόμα και σήμερα. Τον Φέλιξ Μέντελσον Μπάρτολντυ, το μεγάλο μουσικοσυνθέτη. Τον Ιωάννη Αύγουστο Βίλχελμ Νεάντερ, του οποίου το έργο στην εκκλησιαστική ιστορία έγινε η βάση για όλα τα μελλοντικά έργα σ’ αυτόν τον τομέα. Τον Φραντς Ντέλιτς, που μαζί με τον Κάιλ έγραψε σχόλια για ολόκληρη την Παλαιά Διαθήκη, και του οποίου το έργο θεωρείται ακόμα το καλύτερο και αποτελεί πρότυπο αναφοράς σε αυτόν τον τομέα. Μάλιστα η μετάφρασή του της Καινής Διαθήκης στα Εβραϊκά είναι η μετάφραση που χρησιμοποιείται στο Ισραήλ μέχρι σήμερα. Τον Επίσκοπο Σαμουήλ Ιωσήφ Σερεσέβσκι, το μεταφραστή της Βίβλου στα Κινέζικα. Το Δαβίδ Μπαρόν, του οποίου τα σχόλια στο κεφάλαιο 53 του Ησαΐα και στο βιβλίο τού προφήτη Ζαχαρία δεν έχουν ακόμα ξεπεραστεί. Τον Επίσκοπο Μιχαήλ Σολομών Αλέξανδρο, τον πρώτο Αγγλικανό επίσκοπο της Ιερουσαλήμ. Το ραβίνο Λεοπόλδο Κον, ιδρυτή της Αμερικανικής Επιτροπής για την Ιεραποστολή στους Ιουδαίους, τη μεγαλύτερη ιουδαϊκή ιεραποστολή στον κόσμο. Τον ραβίνο Ραμπίνοβιτς, ιδρυτή της Εβραιοχριστιανικής Συναγωγής στην Ουγγαρία. Το Ραβίνο Ισαάκ Λιχτενστάιν, που είχε κι αυτός επίσης Εβραιοχριστιανική Συναγωγή στην Ευρώπη. Τον διάσημο Ρωσο-Εβραίο δικηγόρο Ιωσήφ Ραμπίνοβιτς που δημιούργησε την πρώτη εβραιοχριστιανική κίνηση στη Νότια Ρωσία το 1880, στην οποία είχαν προσχωρήσει χιλιάδες Ρωσοεβραίοι. Και πολλούς άλλους.
Σημερινή ανταπόκριση των Εβραίων στο Ευαγγέλιο.
Και τέλος ερχόμαστε στο σύγχρονο εβραϊκό χριστιανισμό. Η ξεχωριστή και διαφορετική ύπαρξή του χαρακτηρίζεται από βαθύ ενδιαφέρον για συγγένεια με τον ιουδαϊκό λαό και για τον μοναδικό και ιδιαίτερο χαρακτήρα της αποστολής του, ώστε να διατηρήσει στο μέσο τους μια λαμπάδα μαρτυρίας για τη Μεσσιανικότητα του Ιησού.[22]
Σήμερα φαίνεται ότι η χάρη του Θεού αρχίζει να επιστρέφει στο ιουδαϊκό έθνος. Ύστερα από πολλούς αιώνες πνευματικής ερήμωσης, αρκετοί Ιουδαίοι πιστεύουν στον Ιησού ως το Μεσσία τους. Στις Η.Π.Α. οι “Μεσσιανικοί Εβραίοι”, όπως ονομάζονται οι Εβραίοι Χριστιανοί, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, είναι περίπου 250.000, στην Ευρώπη 100.000 (80.000 στη Ρωσία και Αν. Ευρώπη) ενώ στο Ισραήλ ανέρχονται σήμερα περίπου στους 20.000. Η αύξηση είναι τεράστια (20.000 % μέσα σε 66 χρόνια), αν αναλογιστεί κανείς ότι στο Ισραήλ το 1930 υπήρχαν μόνο 30 Ιουδαίοι πιστοί στον Ιησού Χριστό. Η Εκκλησία παντού στον κόσμο πρέπει να προσεύχεται για την επιστροφή του Ισραήλ ως έθνους στην πίστη του Χριστού. Από τα λόγια του Ιησού φαίνεται ότι Εκείνος δε θα επιστρέψει αν οι Ιουδαίοι δε μεταστραφούν ως έθνος στο Χριστό: «Γιατί σας λέω, δε θα με δείτε από τώρα, ωσότου πείτε: ‘Ευλογημένος ο ερχόμενος στο όνομα του Κυρίου’». (Ματθ. 23:39). Η μεταστροφή των Ιουδαίων επιταχύνει τον ερχομό του Ιησού και θα βοηθήσει τον ταχύτερο ευαγγελισμό του κόσμου. Πάντοτε οι Ιουδαίοι που πιστεύουν στον Ιησού ως το Μεσσία τους γίνονται θερμοί Χριστιανοί με μεγάλο ζήλο για ευαγγελισμό και διάθεση μαρτυρίας προς τα έξω. Ή για να επαναλάβουμε τα λόγια του αποστόλου των Εθνών: «Αν η αποβολή τους επέφερε συμφιλίωση στον κόσμο, τι θα είναι πρόσληψή τους παρά ζωή από τους νεκρούς;» (Ρωμ. 11:15). Είθε αυτό να γίνει σύντομα.
Συμπέρασμα
Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές, σημαδιακά πράγματα συμβαίνουν στον ιεραποστολικό αγρό προς τους Ιουδαίους. Πολλοί νεαροί Ιουδαίοι δέχονται τον Ιησού ως Μεσσία σε αριθμούς που ήταν αδιανόητοι πριν από λίγα χρόνια. Εβραιοχριστιανικά Κινήματα, όπως Οι Ιουδαίοι για τον Ιησού, είχαν εξαιρετική επιτυχία στο να αντιμετωπίζουν τους άπιστους Ιουδαίους σε συζητήσεις για τη μεσσιανικότητα του Ιησού. Το νέο κύμα του Εβραϊκού Χριστιανισμού κάνει την ύπαρξή του αισθητή και σε άλλες ομάδες ηλικιών εκτός από τη νεολαία.
Για πρώτη φορά από τον 1ο αιώνα μ.Χ. η Μεσσιανικότητα του Ιησού γίνεται ζωηρό θέμα συζήτησης παγκόσμια μέσα στην ιουδαϊκή κοινότητα.
Ένα νέο κεφάλαιο γράφεται τώρα στην ιστορία του εβραϊκού Χριστιανισμού.
Αλλά όλη η ομίχλη δε διαλύθηκε ακόμη. Ο Εβραϊκός Χριστιανισμός παλεύει, για να διατηρήσει την τακτική της διαφοράς του, αλλά δεν υπάρχει πλήρης ομοφωνία ως προς το πώς θα μπορέσει να γίνει αυτό ή για τους λόγους που πρέπει να γίνει. Μερικές φορές η μάχη ενάντια στο ένα άκρο της αφομοίωσης έφερε αντίδραση που οδηγεί στο άλλο άκρο, το χωρισμό από το Χριστιανισμό των Εθνικών. Αλλά νομίζω ότι ο χωρισμός ως τακτική δεν είναι βιβλικά πιο σωστός από την αφομοίωση. Το βιβλικό υπόδειγμα είναι η μεσαία οδός, δηλαδή η διατήρηση του εβραϊκού Χριστιανισμού ως διαφορετικού μέσα στο υπόλοιπο Σώμα του Χριστού.
Πηγές:
- Hebrew Christianity: Its Theology, History & Philosophy, Arnold Fruchtenbaum, Ariel 1983.
- Early Jewish Believers in Jesus, Oscal Skarkaune & Reidar Hvalvik, editors, Hendrickson, 2007
- Η Πορεία της Εκκλησίας δια μέσου των Αιώνων, Εd. H. Broadbent, μτφρ. Σπ. Καραλή, Ανώγειο 1994.
[1] Εθνικοί, («Έθνη», στο αρχαίο κείμενο της Κ.Διαθήκης) ονομάζονται όλοι οι υπόλοιποι λαοί που δεν είναι Εβραίοι.
[2]Ιώσηπου, “Αρχαιότητες των Ιουδαίων” XX, ix, 1. Επίσης αναφέρεται από τον Ευσέβιο στην Εκκλησιαστική Ιστορία του, 2:23.
[3]Κατά αιρέσεων 1:26.
[4] Ο Ευσέβιος αναφέρει τα λόγια του Ειρηναίου στην Εκκλησιαστική Ιστορία του.
[5]Jakob Jocz, Ο ιουδαϊκός λαός και ο Ιησούς Χριστός σ. 40.
[6]Πάντως αυτή η κατάρα δεν αναφέρεται αποκλειστικά κατά των Ιουδαίων Χριστιανών. Είναι μάλλον μια γενική αναφορά σε όλων των ειδών τους αιρετικούς (γιατί υπήρχαν και κάποιοι Ιουδαίοι που είχαν προσχωρήσει στη μαγεία, στον γνωστικισμό, και σε εθνικές φιλοσοφίες).
[7]Ευσέβιου Εκκλησιαστική Ιστορία, 3:20.
[8]Ίδ. 3:32.
[9]Ίδ. 4:5.
[10]Schonfield, Jewish Christianity, p. 74.
[11]Ίδ. σ. 75-81
[12]Γιεσούα, είναι η αραμαϊκή σύντμηση του εβραϊκού ονόματος Γιεχοσούα (=Γιαχ[βέ]-Σωτήρας), το οποίο στην εξελληνισμένη του μορφή γίνεται Ιησούς.
[13]Πιθανόν η λέξη που πρόφερε ήταν “Ιησούς”, αλλά επειδή ήξερε την αντίθεση του ραβίνου, δε θέλησε να του πει ποια ήταν.
[14] A. F. J. Klijn, Jewish-Christian Gospel Tradition, E. J. Brill, 1992, και επίσης Craig A. Evans, Jewish Gospel Tradition, κεφ. 9 του συλλογικού έργου Jewish Believers in Jesus, The Early Centuries, ed. O. Skarkaune & R. Hvalvik, Hendrickson, 2007.
[15] H.J. Schoeps, Jewish Christianity (Philadelphia: Fortress Press, 1969)
[16] Ε.Hamer Broadbent, The Pilgrim Church.
[17]Ο Schonfield αναφέρει δέκα τέτοιες Ομολογίες Πίστης σσ. 107-12.
[18]Σ.Μ. Αραγονία: περιοχή της Β.Α. Ισπανίας.
[19]Schonfield, Jewish Christianity, pp. 150-51.
[20]Ίδ. σ. 169.
[21] Schonfield, Jewish Christianity Ίδ. σ. 222
[22]Arthur Katz, The spiritual dilemma of the Jewish People (Το πνευματικό δίλημμα του ιουδαϊκού λαού), Chicago, Moody Press, 1963, p. 122.
- Hebrew Christianity: Its Theology, History & Philosophy, Arnold Fruchtenbaum, Ariel 1983.
- Early Jewish Believers in Jesus, Oscal Skarkaune & Reidar Hvalvik, editors, Hendrickson, 2007
- Η Πορεία της Εκκλησίας δια μέσου των Αιώνων, Εd. H. Broadbent, μτφρ. Σπ. Καραλή, Ανώγειο 1994.
[1] Εθνικοί, («Έθνη», στο αρχαίο κείμενο της Κ.Διαθήκης) ονομάζονται όλοι οι υπόλοιποι λαοί που δεν είναι Εβραίοι.
[2]Ιώσηπου, “Αρχαιότητες των Ιουδαίων” XX, ix, 1. Επίσης αναφέρεται από τον Ευσέβιο στην Εκκλησιαστική Ιστορία του, 2:23.
[3]Κατά αιρέσεων 1:26.
[4] Ο Ευσέβιος αναφέρει τα λόγια του Ειρηναίου στην Εκκλησιαστική Ιστορία του.
[5]Jakob Jocz, Ο ιουδαϊκός λαός και ο Ιησούς Χριστός σ. 40.
[6]Πάντως αυτή η κατάρα δεν αναφέρεται αποκλειστικά κατά των Ιουδαίων Χριστιανών. Είναι μάλλον μια γενική αναφορά σε όλων των ειδών τους αιρετικούς (γιατί υπήρχαν και κάποιοι Ιουδαίοι που είχαν προσχωρήσει στη μαγεία, στον γνωστικισμό, και σε εθνικές φιλοσοφίες).
[7]Ευσέβιου Εκκλησιαστική Ιστορία, 3:20.
[8]Ίδ. 3:32.
[9]Ίδ. 4:5.
[10]Schonfield, Jewish Christianity, p. 74.
[11]Ίδ. σ. 75-81
[12]Γιεσούα, είναι η αραμαϊκή σύντμηση του εβραϊκού ονόματος Γιεχοσούα (=Γιαχ[βέ]-Σωτήρας), το οποίο στην εξελληνισμένη του μορφή γίνεται Ιησούς.
[13]Πιθανόν η λέξη που πρόφερε ήταν “Ιησούς”, αλλά επειδή ήξερε την αντίθεση του ραβίνου, δε θέλησε να του πει ποια ήταν.
[14] A. F. J. Klijn, Jewish-Christian Gospel Tradition, E. J. Brill, 1992, και επίσης Craig A. Evans, Jewish Gospel Tradition, κεφ. 9 του συλλογικού έργου Jewish Believers in Jesus, The Early Centuries, ed. O. Skarkaune & R. Hvalvik, Hendrickson, 2007.
[15] H.J. Schoeps, Jewish Christianity (Philadelphia: Fortress Press, 1969)
[16] Ε.Hamer Broadbent, The Pilgrim Church.
[17]Ο Schonfield αναφέρει δέκα τέτοιες Ομολογίες Πίστης σσ. 107-12.
[18]Σ.Μ. Αραγονία: περιοχή της Β.Α. Ισπανίας.
[19]Schonfield, Jewish Christianity, pp. 150-51.
[20]Ίδ. σ. 169.
[21] Schonfield, Jewish Christianity Ίδ. σ. 222
[22]Arthur Katz, The spiritual dilemma of the Jewish People (Το πνευματικό δίλημμα του ιουδαϊκού λαού), Chicago, Moody Press, 1963, p. 122.
